Letterlijkheden |
|
| Monoklinkerwoorden | |
| Woorden waarin een klinker solistisch optreedt noem ik monoklinkerwoorden. Natuurlijk zijn fantasiewoorden als namaakbaardaapschaamhaarafschraapschaar niet toegestaan. | |
| Unieke letters | |
| Woorden waarin elke letter niet meer dan een keer voorkomt (dampkringsluchtje is de recordhouder). Ook zinnen komen aan de beurt. | |
| Tweelingen | |
| Woorden waarin elke letter twee keer voorkomt, zoals in vanitasstilleven. Daar word je even stil van. | |
| Unieke klinkers | |
| Woorden waarin elke klinker (aeiou) één keer voorkomt in de 120 volgordes. Ik mis er nog een paar. | |
| Oploop | |
| Woorden waarvan de aantallen verschillende letters een rekenkundige reeks vormen (1,2,3...). Er is sprake van oploop (een l, twee p's en drie o's) en dat is zelfverwijzend. Maar er kan meer. | |
| Medeklinkerwoorden | |
| Met welke set medeklinkers kunnen, in combinatie met willekeurige klinkers, de meeste woorden worden gevormd? | |
| (Mede)klinkerstapels | |
| Het klassieke voorbeeld voor een
klinkerstapel was het woord papegaaieëieren (zeven klinkers). De nieuwe spelling
maakt er papegaaieneieren van. Die vermaledijde tussen-n! Gelukkig zijn er nog zaaiuien;
lekker kort en toch nog zes klinkers op een rij. De medeklinkerstapel blijft met angstschreeuw op acht letters staan, nooit hoor ik iemand over een gerechtsschrijver, terwijl dat er toch ook acht zijn. En wat dacht u van een borsjtsjschranser? Tien medeklinkers! Zie de stapels. |
|
| Letterstapels | |
| Drie of meer gelijke letters achter elkaar ziet men niet zo vaak. Jazzzangeres en stresssituatie zijn nog maar twee voorbeelden. Zie de stapels voor elke letter. | |
| Gemeen-tehuis-woorden | |
| Er zijn woorden die men verkeerd kan lezen. Bommelding kan men als bom-melding en als bommel-ding lezen, terwijl kwarts-lagen net zo goed kwart-slagen kunnen zijn. | |
| Omwoorden | |
| Soms zie je een woord waarin je plots iets opvalt. Zoals het woord muziektent. Daar zit het woord ziekte in, terwijl eromheen het woord munt staat. Soms lijken die omwoorden nog wat met elkaar te maken te hebben: een afscheid van een huwelijk leidt tot afschuwelijkheid. | |
| De bal op het bal | |
| Er zijn zelfstandige naamwoorden in het Nederlands die als lidwoord zowel de als het hebben, terwijl de betekenis van die beide vormen verschilt. | |
| Eenletterverschilwoorden | |
| Er zijn veel woorden die op slechts een
positie verschillen: politie en positie, degeneratieproces en regeneratieproces
zijn twee voorbeelden daarvan. De lettercombinaties zijn resp. 'ls' en 'dr'. Is er voor
elke lettercombinatie 'ab', 'ac' ... 'yz' een woord dat aan die
eigenschappen voldoet? De 'q' laten we buiten beschouwing. Zijn er woorden waarvan elke letter kan veranderen? |
|
| Woordherhaling | |
| Wat Kan kan kan Kan alleen is het oudste voorbeeld dat ik ken van woordherhaling. Maar er kan meer. Ook binnen een woord kan een herhaling optreden, zoals in cha-cha-cha. | |
| Tweelingrij | |
| Het woord eerroof heeft iets bijzonders: er staan drie tweelingen achter elkaar, ee, rr en oo. Is dat het maximum? Nee, zie de tweelingrijen. | |
| Klinkertrio's | |
| Kan met elk van de 125 combinaties van drie klinkers een woord gevormd worden? Eenvoudige voorbeelden liggen voor het oprapen: aai, oei, ooi. Maar voor de combinatie AEE is er alleen het hooggeleerde icosatetraeenzuur beschikbaar. Ik heb er ruim honderd gevonden. Het woord breiuur, dat voor de combinaties EIU en IUU gebruikt zou kunnen worden heb ik afgekeurd omdat het niet in de Van Dale staat. Zie de klinkertrio's. | |
| Lange woorden | |
| In het Nederlands kan men eindeloos lange woorden maken; het plaatje op de pet van de putjesschepper die het pad graaft voor een autoped heet tenslotte, volkomen correct, een autopedpadputjesschepperspetplaatje, 35 letters. In Van Dale heb ik de woorden opgezocht die ten minste 30 letters hebben. Zie de lange woorden. | |
| Alfabetische woorden | |
| Knoop is ook al een bijzonder woord: de letters liggen in alfabetische volgorde. Zie de alfabetische woorden. | |
| Waarom de x tot onbekende is gekozen | |
| Wiskundigen hebben de letter x gekozen als symbool voor een onbekende. Bij het maken van deze serie begrijp ik beter waarom. | |
| Magische vierkanten | |
| Met getallen kan men vele magische vierkanten maken, maar het kan ook met letters? | |